Jedną z możliwości zbycia swojego całego majątku albo jednego ze składników jest zawarcie umowy darowizny, czyli oddanie komuś wartościowego składnika majątku za darmo. Czym zatem jest darowi­zna, na czym polega i jak jej dokonać?

Czym jest umowa darowizny
Cechą charakterystyczną umowy darowizny jest zobowiązanie zbywcy (darczyńcy) do bezpłatnego świadczenia na rzecz nabywcy (obdarowanego) kosztem majątku darczyńcy. Darowizna jest – wbrew potocznemu poglą­dowi – umową, co oznacza, że aby doszło do darowizny, to muszą się na to zgodzić zarów­no darczyńca, jak i obdarowany. Bez zgody obdarowanego nie może dojść do darowizny. Zawarcie takiej umowy powoduje bezpłatne powiększenie majątku obdarowanego.

Forma umowy
Oświadczenie darczyńcy powinno być zło­żone w formie aktu notarialnego, jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione, np. nastąpi­ło wydanie samochodu czy komputera, bę­dącego przedmiotem darowizny. Oczywiście przepisy te nie uchybiają regulacjom, które ze względu na przedmiot umowy darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczenia obu stron (dotyczy to zwłaszcza nieruchomości, dla których zbycia niezbędny jest udział notariusza, ten zaś ma obowią­zek czuwać nad bezpieczeństwem prawnym transakcji zbycia nieruchomości).

Co może być przedmiotem darowizny
Przedmiotem umowy darowizny mogą być rzeczy (a zatem rzeczy ruchome, nierucho­mości), jak prawa majątkowe, pieniądze,
a nawet przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 [1] Kodeksu cywilnego, czyli zorgani­zowany zespół składników niematerialnych
i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Do zbycia przed­siębiorstwa niezbędna jest forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym, chyba że składnikiem przedsiębiorstwa jest nieru­chomość – wtedy niezbędna jest forma aktu notarialnego. Jeżeli przedmiotem darowizny jest dom czy mieszkanie lub niezabudowana działka gruntu, do ważności takiej umowy nie­zbędny jest akt notarialny.

Warto pomyśleć o zabezpieczeniu darczyńcy
Darczyńca i obdarowany to często najbliższa rodzina mieszkająca pod jednym dachem. W sytuacji kiedy osobie darującej dom czy mieszkanie zależy na dalszym wspólnym za­mieszkiwaniu, elementem umowy darowizny może być także służebność osobista lub prawo użytkowania ustanowione na rzecz darczyńcy czy wskazanej przez niego osoby. Ustanowie­nie takiego dodatkowego prawa często bywa efektem polecenia, poprzez które darczyńca nakłada na obdarowanego obowiązek ozna­czonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (o zabezpieczeniu dar­czyńcy pisaliśmy w lutowym wydaniu „Mistrzu Branży” z 2017 r.).

Element dyscyplinujący po darowiźnie
Wiele osób nie wie, że darowizna ma również element dyscyplinujący i nadzorujący wobec osoby obdarowanej. W przypadku nagannego zachowania się obdarowanego przepisy ko­deksu cywilnego dopuszczają odwołanie da­rowizny. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany do­puścił się względem niego rażącej niewdzięcz­ności. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Odwołanie darowizny nastę­puje przez oświadczenie złożone na piśmie. Niestety w praktyce tego typu sprawy często znajdują swój finał w sądzie.

Biorąc pod uwagę nieodpłatny charakter da­rowizny, podjęcie przez darczyńcę takiej de­cyzji wymaga z jego strony pełnej wiedzy co do skutków dokonywanej czynności, gdyż skutek takiej umowy następuje z chwilą jej dokonania. Wydaje się, że np. dokonanie da­rowizny przedsiębiorstwa (np. piekarni) po­zwoli na kontynuację działalności gospodar­czej, a także korzystanie przez obdarowanego z wieloletniego doświadczenia zbywcy. Wybór darowizny jako sposobu przekazania majątku jest jednym z częściej wskazywanych sposo­bów zbycia majątku.

Podsumowanie
Przy darowiźnie warto pamiętać o wątkach po­datkowych (więcej w „Mistrzu Branży”, wyda­nie lipiec-sierpień 2016 r.). W celu jej dokonania darczyńca i obdarowany powinni się zgłosić do notariusza, który udzieli odpowiednich infor­macji o skutkach prawnych zamierzonej czyn­ności oraz o niezbędnych dokumentach i całej procedurze. Jeśli działania przygotowawcze będą się odbywać w związku z zamierzoną czynnością notarialną, to wszystkie te infor­macje zostaną przekazane przez notariusza bez dodatkowego wynagrodzenia.

Agata Laskowska, notariusz w Gostyniu

Notariusze dla „Mistrza Branży” – cykl artykułów doty­czących spraw prawnych związanych z tworze­niem, organizacją, roz­wojem, przekształceniem i sukcesją w branżowej działalności gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej. Cykl powstaje przy współpracy z no­tariuszami.
Koordynator cyklu: dr Andrzej Rataj notariusz w Poznaniu