Nowe wytyczne dotyczące znakowania żywności wciąż nastręczają problemów producentom opracowującym etykiety. Nadal jest wiele nieja­snych kwestii, kłopotliwych dla niektórych kategorii produktów spożywczych czy producentów. Rozstrzygnięcie zagadnienia sposobu deklarowania obec­ności alergenów przyniosło Zawiadomienie KE z 07.2017

materiał z wydania luty 2018

Po blisko 6 latach od ukazania się rozporządzenia nr 1169/2011 opublikowano długo wyczeki­wany dokument Komisji Europejskiej, który ma być pomocny przy deklaro­waniu składników alergennych w ozna­kowaniu. Jest to Zawiadomienie Komisji
z 13 lipca 2017 r. dotyczące przekazy­wania informacji o substancjach lub produktach powodujących alergie lub reakcje nietolerancji, wymienionych w załączniku II do rozporządzenia (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żyw­ności. Składa się on z kilku części:
1. wykazu alergenów z załącznika II do rozporządzenia 1169/2011,

2. sposobu podawania alergenów dla żywności opakowanej: a) jeśli na żyw­ności umieszczono wykaz składników,
b) jeśli na żywności nie umieszczono wy­kazu składników, c) oznaczanie pochod­nych tego samego alergenu;

3. zwolnienia z wymogu i dobrowolne powtórzenie,

4. sposobu informowania o alergenach na żywności nieopakowanej i aktualizo­waniu załącznika dotyczącego wykazu alergenów.


Zawiadomienie komisji ma pomóc przed­siębiorcom i organom kontrolującym w stosowaniu wytycznych zawartych  w rozporządzeniu nr 1169/2011. Odnośnie do katalogu alergenów, które są wymienione w załączniku II do rozporządze­nia 1169/2011, zostały dodane wyjaśnienia:
• zboża, które wymienione są w pkt 1 załącznika II, to wykaz wyczerpujący;
• jaja – odnoszą się do jaj wszystkich ptaków utrzymywanych w warunkach fermowych;
• mleko – odnosi się do mleka uzyski­wanego z gruczołów mlekowych zwie­rząt utrzymywanych w warunkach fer­mowych;
• orzechy wymienione w pkt 8 zał. II to lista zamknięta.

Należy podkreślić, że wykaz w załączniku II zawiera produkty i substancje wymienio­ne jako takie, ale również ich produk­ty pochodne, oczywiście poza pewnymi wyjątkami.

Jak deklarować składnik alergenny? – nowe regulacje
Alergeny mają być deklarowane w wy­kazie składników z zachowaniem kolej­ności malejącej, jeśli chodzi o ilościową zawartość, oczywiście jeżeli na etykiecie podano wykaz składników.
Doprecyzowanie jeśli chodzi o dekla­rację zbóż zawierających gluten: jeżeli składniki są wytwarzane ze zbóż zawierających gluten, muszą być one umieszczone pod nazwą wyraźnie odno­szącą się do określonego rodzaju zbóż, tj. pszenica, żyto, jęczmień, owies. Na przykład: ocet ze słodu jęczmiennego, płatki owsiane.

Jeżeli używane są nazwy „orkisz”, „khorasan” lub „durum”, wymagane jest wyraźne odniesienie się do okre­ślonego rodzaju zboża, czyli „pszenica”. Obok słowa „pszenica” można fakultatywnie dodać określenia „durum”, „orkisz” lub „khorasan”. Na przykład: pszenica lub pszenica (durum) lub pszenica durum, pszenica lub pszenica (orkisz) lub pszenica orkisz.
Do określonego rodzaju zboża można fakultatywnie dodać słowo „gluten”, na przykład mąka pszenna (zawie­ra gluten) lub mąka pszenna (gluten). Jeśli gluten został do­dany jako składnik, należy wskazać rodzaj zboża, z którego pochodzi, na przykład: gluten (pszenica), gluten pszenny lub gluten (z pszenicy). Dekstryna (pszenica) lub dekstryna (za­wiera pszenicę) lub (zawiera gluten pszenny).

Jeśli produkt zawierający jedno ze zbóż, np. owies, speł­nia odpowiednie wymogi Rozporządzenia (UE) nr 828/2014 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na te­mat nieobecności lub zmniejszonej zawartości glutenu w żywności, na produkcie można użyć określeń „produkt bezglutenowy” lub „produkt o bardzo niskiej zawarto­ści glutenu”. Jednakże zboża wymienione w załączniku II muszą być w każdym przypadku wskazane i podkreślone w wykazie składników.

W przypadku orzechów należy wskazać określony rodzaj wy­mieniony w pkt 8 zał. II, tj. migdały, laskowe, włoskie, nerkow­ca, pekan, brazylijskie, pistacje, makadamia lub Queensland. Jeśli w przetwórstwie użyto składników lub substancji pomoc­niczych pochodzących z orzechów, należy wskazać składnik z wyraźnym odniesieniem do nazwy określonego orzecha, np. aromat (migdały).

Alergeny należy wyróżniać na tle innych składników za pomocą czcionki, stylu lub koloru tła. Panuje więc do­wolność, ale jeśli nazwa składnika alergennego składa się z kilku oddzielnych słów, np. mleko w proszku, wystarczy podkreślić słowo, które odpowiada substancji lub produktowi wymienionemu w załączniku II.

Jeśli składnik złożony zawiera substancje powodujące aler­gie, należy je podkreślić w wykazie składników. Przykład: Nadzie­nie bananowe zawierające żółtko jaj, truskawki, cukier, wodę…. Kanapki z majonezem wytworzonym z jaj…

	Podstawowe reguły deklarowania alergenów • są oznaczone w wykazie składników;  • podane zgodnie z kolejnością malejącą; • z dokładnym odniesieniem do nazwy substancji lub pro­duktu wymienionego w załączniku II;  • są podkreślone za pomocą pisma wyraźnie odróżniającego je od reszty wykazu składników, np. za pomocą czcionki, stylu lub koloru tła; • gdy kilka składników pochodzi z tego samego składnika alergennego, należy to zaznaczyć w każdym przypadku.

 

Znakowanie alergenów, jeśli na etykiecie nie umieszczono wykazu składników
W przypadku żywności, która jest zwolniona z podawania wykazu składników, należy użyć słowa „za­wiera”, po czym podać nazwę alergenu.
W przypadku żywności zwolnionej z po­dawania wykazu składników, ale sto­sowanej jako składnik przy wytwarza­niu innej żywności, w której podaje się wykaz składników, należy podkreślić alergeny, tak aby odróżnić je od pozosta­łych składników w wykazie, np. składniki: wino (zawiera siarczyny), przy czym sło­wo „siarczyny” należy wyróżnić.

Oznaczanie pochodnych tego samego alergenu
Jeśli kilka składników pochodzi od tego samego środka spożywczego, który jest alergenem, w oznakowaniu jest to sprecyzowane w odniesieniu do każde­go takiego składnika. Powtarzanie na­zwy alergenu przy każdym jego wystą­pieniu nie jest konieczne. Każda forma wyraźnie informująca, że różne skład­niki pochodzą od tej samej substancji alergennej, spełnia ten wymóg i jest do przyjęcia. Odniesienie musi być jed­nak zawsze bezpośrednio powiązane z wykazem składników, choćby poprzez umieszczenie informacji na końcu wyka­zu składników lub w bezpośrednim po­bliżu wykazu składników. Na przykład żywność zawierająca dodatki do żyw­ności, nośniki i substancje pomocnicze w przetwórstwie będące pochodnymi pszenicy można etykietować następu­jąco: dodatek (1), dodatek (1), nośnik (1) substancja (1). I objaśnienie (1) z pszenicy (przy czym wyraz „pszenica” musi być podkreślony).

Nie trzeba wyszczególniać alergenów (art. 9 ust. 1 lit. c) w przypadkach, gdy nazwa środka spożywczego wyraźnie odnosi się do danej substancji lub pro­duktu – czyli jeżeli żywność jest sprze­dawana pod nazwą „ser” czy „śmietana”, jednoznacznie odnoszącą się do jednego z alergenów, np. mleka, jest ona zwolniona z wymogu dotyczącego podawania wyka­zu składników, nie ma konieczności wska­zywania danego alergenu na etykiecie.

Jeśli jednak żywność jest sprzedawana pod znakiem handlowym, marką, która jako taka nie odnosi się bezpośrednio do alergenu z załącznika II, do nazwy należy dodać informację uzupełniającą, zawie­rającą dokładne odniesienie do alergenu, na przykład „Ambert” (nazwa żywności) wraz z określeniem „tradycyjny ser ple­śniowy” (dodatkowy tekst umieszczony w bezpośrednim pobliżu nazwy żywno­ści), gdzie ser jest dokładnym odniesie­niem do substancji wymienionej w za­łączniku II.
Jeśli nazwa żywności wyraźnie odnosi się do jednego z alergenów, a na żywności umieszczono wykaz składników (dobro­wolnie lub obowiązkowo), alergen obecny w żywności należy podkreślić w wyka­zie składników, na przykład „ser (mleko sól, podpuszczka), przy czym mleko jest podkreślone za pomocą czcionki, stylu lub koloru tła.

Jeśli nazwa żywności na produkcie wyraź­nie odnosi się do substancji lub produk­tu alergennego, ale zawiera on również inne alergeny, muszą być one wykazane, aby umożliwić konsumentom dokonywa­nie świadomego wyboru żywności, która jest dla nich bezpieczna.

Dobrowolne powtórzenie
Nie ma możliwości dobrowolnego powta­rzania informacji o alergenach poza wy­kazem składników, nie można również używać słowa „zawiera”, po którym poda­na jest nazwa alergenu, ani używać sym­boli lub pól tekstowych. Alergeny są po­dawane wyłącznie w wykazie składników.

Żywność nieopakowana
Zgodnie z rozporządzeniem nr 1169/2011 obowiązkowe jest podawanie informacji o alergenach na żywności nieopakowa­nej. Przekazywanie tych danych zgod­nie z przepisami unijnymi dozwolone jest za pośrednictwem wszystkich środków komunikacji, tak aby umożliwić konsu­mentowi dokonanie świadomego wybo­ru; może być to etykieta, inne dołączo­ne materiały czy inne środki informacji, w tym nowoczesne narzędzia technolo­giczne lub przekaz ustny, ale możliwy do zweryfikowania.

Państwa członkowskie mogą przyjmować własne krajowe przepisy. Jeśli takowych nie ma, zastosowanie do żywności nie­opakowanej mają przepisy dotyczące żywności opakowanej. Zatem informa­cje o alergenach muszą być widoczne, wyraźnie czytelne i w stosownych przy­padkach nieusuwalne oraz muszą mieć formę pisemną.

I tak zgodnie z obowiązującym w naszym kraju Rozporządzeniem Ministra Rolnic­twa i Rozwoju Wsi w sprawie znakowa­nia poszczególnych rodzajów środków spożywczych wymaga się, aby również w przypadku żywności nieopakowanej podawać wykaz składników. Nie ma moż­liwości podawania informacji o alerge­nach wyłącznie na życzenie konsumenta.

Komisja przypomina, że lista alergenów może być modyfikowana, jeśli dostarczo­ne zostaną dowody, że dana żywność lub jej pochodna nie ma właściwości alergi­zujących, taki alergen może zostać wy­kreślony. Podobnie, nowe alergeny mogą być dopisywane do listy. Wnioski można składać do Komisji Europejskiej, będą one poddane ocenie.

Deklarowanie niezamierzonej obecności alergenów
W rozporządzeniu nr 1169/2011 w art. 36 został zawarty zapis dotyczący poda­wania dobrowolnych informacji na te­mat żywności. Artykuł ten zapowiada, że Komisja przyjmuje akty wykonawcze dotyczące podawania informacji na za­sadzie dobrowolności informacji dotyczą­cych możliwej i niezamierzonej obecności w żywności substancji lub produktów powodujących alergie czy reakcje nie­tolerancji. Dotychczas nie ustanowio­no jednak jednolitego systemu w za­kresie przekazywania takich informacji. Nie określono również liczbowego limitu zanieczyszczeń krzyżowych, gdyż prze­strzeganie Dobrej Praktyki Produkcyjnej z założenia likwiduje ryzyko jakichkolwiek zanieczyszczeń krzyżowych.

Europejska organizacja reprezentująca podmioty branży spożywczej Food Drink Europe uważa, że może to utrudniać kon­sumentom podejmowanie świadomych wyborów i apeluje do Komisji Europejskiej o ustanowienie zharmonizowanych ram znakowania niezamierzonej obecności alergenów. Producenci powinni pamię­tać, że bezzasadne stosowanie sformuło­wań o śladowych ilościach alergenów jest niedozwolone, ponieważ może świadczyć właśnie o braku odpowiedniej kontroli procesu produkcji zapobiegającej zanie­czyszczeniom krzyżowym żywności. W tym zakresie trzeba oczekiwać na kolejne publikacje prac Komisji Europejskiej.

Wioletta Bogusz-Kaliś, specjalista ds. bezpieczeństwa żywności i znakowania